Jednym z najbardziej znanych bieszczadzkich szczytów jest Wielka Rawka (1304 m n.p.m.). Jest ona kulminacją pasma granicznego, znajduje się jak całe pasmo na głównym wododziale karpackim. Wszystkie cieki wodne wypływające z pasma granicznego na północ są w zlewni Morza Bałtyckiego, zaś te toczące swoje wody na południe w zlewni Morza Czarnego.

Fot. Robert Mosoń Wielka Rawka z Małej Rawki

Bardzo ciekawa jest jej budowa geologiczna tej części Bieszczadów. Mamy do czynienia  z fliszem karpackim. Bieszczady leżą w obrębie dwóch jednostek strukturalnych: płaszczowiny dukielskiej i śląskiej.

Fot. Jernej Prosienecky Wielka Rawka widziana z okolic Moczarnego

Ta ostatnia dzieli się na mniejsze jednostki: przeddukielską i centralną depresję karpacka. Płaszczowina dukielska składa się z łusek: Wielkiej Rawki, Paportnej, Borsuka, i synklina Moczarnego Pozostała część naszych górek leży w obrębie płaszczowiny śląskiej. Płaszczowinę dukielską tworzą: warstwy łupkowe składające się z kompleksu łupkowo-piaskowcowego z przewagą łupków ilastych, warstwy ciśniańskie zbudowane z gruboławicowych piaskowców, warstwy Majdanu - ciemnoszare i czarne łupki margle syderytyczne i flukoidowe oraz warstwy hieroglifowe. Stojąc na Wielkiej Rawce (jej ramionami są: Mała Rawka i Dział)

Fot. Andrzej Banach Rawki z Przełęczy Wyżniańskiej

czy na Połoninie Caryńskiej lub Wetlińskiej można bardzo łatwo dostrzec różnice w budowie geologicznej. Pasmo graniczne zbudowane jest w dużej mierze z twardych piaskowców, pas obniżeń ciągnących się od Przełęczy Beskid przez Wołosate, Ustrzyki Górne, Wetlinę do Cisnej to jednostka przeddukielska składająca się z mało odpornych łupków i piaskowców, Połoniny zaś to już płaszczowina śląska.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Piaskowce na Wielkiej Rawce

Gdy bliżej przyjrzymy się naszym górkom to zobaczymy asymetrię zboczy.,  Jest to związane przede wszystkim z odpornością skał na erozję oraz z kształtem fałdów. Rzeźba Bieszczadów ukształtowała się przede wszystkim w okresie zlodowaceń plejstoceńskich. Teraz już mniej więcej wiemy dlaczego Duża Rawka dominuje nad tą częścią Bieszczadów, a jej północno-wschodni stok jest tak bardzo stromy. Zimą ta część Bieszczadów jest narażona na lawiny. Tak o zagrożeniu pisze Jan Jarosiński w monografii Grupy Bieszczadzkiej GOPR "Błękitny krzyż na połoninach": "Na ternie działania Grupy Bieszczadzkiej GOPR jest 11 zidentyfikowanych rejonów lawinowych. Największe obserwowane lawiny występują na Stokach Wielkiej Rawki, Szerokiego Wierchu, Połoniny Caryńskiej i Kińczyka Bukowskiego. Mniejsze zdarzają się na stokach Połoniny Wetlińskiej, Smereka, Krzemienia, Kopy Bukowskiej. Są to przykładowe miejsca, trzeba jednak pamiętać, że lawin można się spodziewać na wszystkich stromych stokach, niekoniecznie powyżej górnej granicy lasu."

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Nawis lawinowy na Wielkiej Rawce

Z Wielkiej Rawki rozciąga się piękna panorama.  Na zachodzie widać: pasmo graniczne z Krzemieńcem, Rabią Skałą, Jasłem, w dole ciągnie się dolina Górnej Solinki, na pn-zach. na horyzoncie jest Wołosań, Łopiennik, Durna, trochę bliżej Smerek i Połonina Wetlińska. Na przeciw Połonina Caryńska, za nią Otryt, na pn. wsch. Magura Łomiańska. Piękna panorama na Gniazdo Tarnicy i Halicza aż po Kończyk Bukowski z doliną Wołosatki.  Od pd-wsch. dalsza część pasma granicznego z Małą i Wielką Semenową i Beskidem Wołosadzkim,  a za nimi ukraińskie Bieszczady z Pikujem, Połoniną Równą, Ostrą Horą. Z Rawki jest także dobrze widoczne słowackie pasmo Wyhorlatu oddzielone od Bukvskich vrchów (słowackich Bieszczadów) doliną Cirochy.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Niegdyś Wielka Rawka była częścią rezerwatu. Znalazłam książeczkę Zbigniewa Staruchowicza "Informator o rezerwatach i pomnikach przyrody województwa krośnieńskiego" z 1986 r.

" Połonina Wielka i Mała Rawka - na obszarze 52 ha szczytowych powierzchni obydwu Rawek: Wielkiej i Małej w Bieszczadach, utworzono rezerwat przyrody. Połoniny przedziela 40-to metrowy pas karłowatego lasu bukowego. Na jego przykładzie najdokładniej widać niszczejące działanie połonińskich wiatrów: buczyna jest dosłownie zmaltretowana. Gałęzie powykręcane, krótkie, częściowo połamane. Żadne inne drzewo prócz buczyny nie potrafi tak rosnąć - wiatr po prostu zabija życie drzew. Wśród roślinności rezerwatu niespotykana różnorodność. Występuje tam 11 gatunków wschodniokarpackich, 21 subalpejskich, 12 alpejskich. Osobliwością jest czeremcha (kocierba) skalna, która ma tam swoje jedyne w Bieszczadach stanowisko. Rezerwat "Połoniny Wielkiej i Małej Rawki" wejdzie w skład przyszłego, poszerzonego Bieszczadzkiego Parku Narodowego i być może stanie się centralnym punktem projektowanego parku miedzynarodowego." U podnóża Rawek był także rezerwat "U źródeł Solinki", a trochę dalej rezerwat "Wetlina".

Fot. Jernej Prosienecky "U źródeł Solinki" dawny rezerwat

To u podnóża Rawek, pasma granicznego i Działu przetrwała puszcza.

Bardzo trudni mi odpowiedzieć nawet sobie czym są lasy pierwotne. Jest wiele definicji, jedna z nich mówi, że są to lasy nietknięte przez działalność człowieka przez ostatnie dwieście lat. Inni twierdzą, że taki las w Europie już nie występuję, być może na naszej kuli ziemskiej są enklawy ekosystemów leśnych nienaruszonych przez człowieka w sposób bezpośredni lub pośredni, jeżeli są to może to jest jakichś fragment puszczy tropikalnej lub tundry. Jeszcze inni piszą, że liczy się tylko  dynamiczna równowaga poszczególnych czynników biologicznych oraz skład gatunkowy oparty na zasadach doboru naturalnego. Mętlik w głowie laika, więc polecam artykuł Stanisława Kucharzyka "Lasy o charakterze pierwotnym w Bieszczadzkim Parku Narodowym" opublikowany w tomie 16 "Roczników Bieszczadzkich".

https://www.bdpn.pl/dokumenty/nauka/2009/roczniki16/art_01.pdf

Gdzie występuję lasy o charakterze pierwotnym na terenie BdPN. Oto mały fragment wspomnianego przez chwilą artykułu: "W wyniku przeprowadzonych prac waloryzacyjnych stwierdzono, że lasy noszące cechy pierwotne (kategorie A i B) zachowały się fragmentarycznie jedynie  w najbardziej niedostępnych obszarach. Największe kompleksy tworzą one w źródliskowych partiach potoku Górna Solinka (obszar dawnych rezerwatów „U źródeł Solinki” i „Wetlina” – 969 ha), na północno-zachodnim krańcu Parku (dawny rezerwat „Puszcza Bieszczadzka nad Sanem” – 283 ha) oraz w górnych partiach dolin potoków: Hylaty (274 ha) i Wołosatka (249 ha) (Ryc. 1). Lasy pierwotne kategorii A i B zajmują powierzchnię 1690 ha, co stanowi 7,6% powierzchni leśnej Bieszczadzkiego Parku Narodowego (Kucharzyk, Przybylska 1997). Buczyny krzywulcowe przy górnej granicy lasu (kategoria C) otaczają większość grzbietów bieszczadzkich pasem o zróżnicowanej szerokości i zajmują około 405 ha (1,8% powierzchni leśnej) (Kucharzyk, Przybylska 1997). Najszersza i najbardziej naturalna strefa buczyn krzywulcowych zachowała się w rejonie Wielkiej i Małej  Rawki. Z uwagi na położenie i charakter w drzewostanach tych nie pozyskiwano  drewna, jednak podlegały one często oddziaływaniu gospodarki pasterskiej, którą prowadzono na połoninach do II wojny światowej (Janowski 1939; Augustyn 1993). Ogółem lasy pierwotne zajmują około 2100 ha i występują na stromych zboczach i terenach wysoko położonych lub też niedostępnych z innych powodów (Ryc. 2). Na ich zasięg znaczący wpływ wywarła gospodarka leśna, prowadzona w ciągu ubiegłego wieku do momentu objęcia ochroną, co dla większości terenu miało miejsce dopiero w czasie pierwszego i drugiego powiększenia  Bieszczadzkiego Parku Narodowego (lata 1989 i 1991)."

Fot. Jernej Prosienecky Tak wygląda puszcza pod Rawkami

Wielka Rawka będąca kulminacją pasma granicznego była wykorzystywana do celów strategicznych. Władze austriackie postanowiły iż tu powstanie najważniejszy punkt triangulacyjny w Bieszczadach. Zostało zbudowane stanowisko geodezyjne na wysokości 1302 m, pozostałością po nim jest  charakterystyczny słup znajdujący się na zdjęciu poniżej. Wielka Rawka była w sieci I rzędu, pozostałe punkty w okolicy to: Magura Łomiańska, Rozłucz, Połonina Równa. W latach 60-tych XX w. znajdowała się tu drewniana wieża.

Fot. Jacek Bis

Wielka Rawka po raz pierwszy zaistniała w historii turystyki w 1935 r., wspomniał o niej Henryk Gąsiorowski, w I tomie "Przewodnika po Beskidach Wschodnich". W 1936 r. powstał szlak niebieski Ustrzyki G. - Wielka Rawka.   Wielką Rawka jest węzłem szlaków,  przebiega przez nią szlak niebieski zwany granicznym i łącznik, czyli szlak żółty Mała Rawka - Wielka Rawka. Dzięki niemu istnieje połączenie pomiędzy szlakiem granicznym i szlakiem zielonym Jawornik-szczyt 983, który wiedzie przez Małą Rawkę.

Fot. Maciej Bajcer Na szlaku zielonym

BdPN na bazie już istniejących szlaków stworzył dwie ścieżki przyrodnicze. Jedna z nich to "Wielka Rawka" oznaczona symbolem jarzębiny, która tworzy w tym masywie subalpejskie zbiorowiska zaroślowe w piętrze roślinno-klimatycznym połonin. Ścieżka ma dwie nitki: jedna z nich liczy sobie 46 przystanków Ustrzyki Górne-Wielka Rawka-Mała Rawka-Przełęcz Wyżniańska, a druga 9 i prowadzi z Małej Rawki przez Dział do Wetliny.

Fot. Ewa Dudzińska - Szybowska Na Wielkiej Rawce

Druga to utworzona  w 2013 r. transgraniczna ścieżka przyrodnicza "Wielka Rawka-Kremenec-Nova Sedlica" wiodąca terenem przygranicznym przez dwa parki narodowe: Bieszczadzki Park Narodowy i słowacki  Park Narodowy "Poloniny" będące częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". Jej symbolem jest niedźwiedź brunatny, gdyż trasa wiedzie przez lasy o charakterze naturalnym będące ostoją tego drapieżnika. Ścieżka liczy sobie 39 przystanków, podawany w folderach czas przejścia to 4 godziny. Pena zgoda jeżeli chodzi o zejście na stronę słowacką, jednak przy wejściu należałoby dodać sobie godzinkę.

Fot. Jernej Prosienecky Gawra niedźwiedzia

Rawki kojarzą się wielu turystom ze schroniskiem. Bacówka pod Małą Rawką jest jednym z najbardziej znanych miejsc w Bieszczadach. Przejście fragmenciku szlaku zielonego Przełęcz Wyżniańska-schronisko jest częścią bardzo wielu programów, przeważnie jest realizowane przez grupy osób niepełnosprawnych.

Fot. Robert Mosoń

Na Wielkiej Rawce nie prowadzono wypasów bydła. W okresie międzywojennym połonina należała do Berehów Górnych. Bojkowie pozyskiwali tutaj tylko niezbyt dobre jakościowo siano.

Fot.  Ewa Dudzińska-Szybowska

Dzięki temu zachowały się tu w miarę naturalne zbiorowiska połoninowe. Na szczególną uwagę zasługują zespoły z jarzębina górską. Piętro regla dolnego sięga tu do 1260 m i przechodzi płynnie  w połoniny. Jest tu dobrze zachowany układ zbiorowisk połoninowych. Piętro klimatyczno - roślinne regla dolnego kończy się buczyną krywulcową, potem są zbiorowiska ziołoroślowowe połonin, następnie traworośla i ziołorośla, w partiach szczytowych zbiorowiska alpejskie i  subalpejskie.

Fot. Andrzej Banach Jarzębiny na Wielkiej Rawce - szlak niebieski

Polecamy

Moczarne

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=244&Itemid=307

Dział

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=181&Itemid=273

Fot. Barto Grudziński Dawny rezerwat "U źródeł Solinki"

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek nr tel. 607 452 809 lub  502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej,  wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 661 461 306 lub 663 66 95 04 , zagroda edukacyjna "Serowy Raj" w Bukowcu https://www.facebook.com/DomkiGoralskieBukowiec/ , sery można zamówić telefonicznie 697 761 807 zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim np. statek Bryza nr tel. 721 08 08 08 , żaglowanie po Jeziorze Solińskim, spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku,  itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej

Fot. Jacek Bis

Zapraszam Bieszczady forum https://www.facebook.com/groups/grupa.bieszczady/
Beskid Niski forum https://www.facebook.com/groups/278404572261928/
Polska niezwykła https://www.facebook.com/groups/494010277310428/
Bieszczady noclegi https://www.facebook.com/groups/403982863019427/
Grupa Bieszczady https://www.facebook.com/grupabieszczady

Fot. Robert Mosoń

\\