Ciekawe, a nieznane atrakcje turystyczne

Strona główna

Informator turystyczny

Szlaki

Przewodnik

Facebook

Aktualności

Bibliografia

Miejscowości widmo

Ścieżki przyrodnicze

Ścieżki dydaktyczne

Rezerwaty

Karpaty słowackie

Historia

Beskid Niski

Zaloguj

Licznik odwiedzin

	Dziś	632
	Wczoraj	756
	Razem	3331616

Ciekawe, a nieznane atrakcje turystyczne

Wpisany przez Lucyna Beata Pściuk

Bieszczady należą do jednego z najbardziej popularnych pod względem turystycznym regionów w Polsce. Corocznie przebywają tu setki tysięcy gości zachwyconych naszymi połoninami, zaporą w Solinie i Jeziorem Solińskim, sanockim skansenem, galerią Beksińskiego w Sanoku. Bieszczadzka kolejka wąskotorowa zwana pieszczotliwie ciuchcią już kilka razy została uznana za największą atrakcję turystyczną w kraju. Goście często zaglądają do muzeum przyrodniczego BdPN w Ustrzykach Dolnych, do ogrodu ekumenicznego w Myczkowcach, a nowopowstała zagroda pokazowa żubrów w Mucznem od razu stała się hitem. Są jednak w naszym regionie rozumianym jako Bieszczady i Góry Sanocko-Turczańskie i ich najbliższe okolice, miejsca bardzo ciekawe, ale niewypromowane. Takie atrakcje chcę tu przedstawić.

Fot. Paweł Szymański Połonina Wetlińska

Są takie miejsca w naszym regionie z których my Polacy możemy być dumni. Do nich należy Bezmiechowa i słynne w całym lotniczym świecie szybowisko na Kamionce zwane przez lotników Świętą Górą Szybowników . Sławę zdobyło w okresie międzywojennym, obecnie Politechnika Rzeszowska kontynuuje jakże świetne lotnicze tradycje. Jest tu ośrodek szkoleniowy Politechniki Rzeszowskiej z punktem widokowym i hangary z szybowcami. To tylko część atrakcji. Szybowisko słynie z pięknych panoram, w tym 360 stopniowej. Jest przepięknie położone obok rezerwatu Dyrbek, to tu zachowały się smętne resztki niegdyś wspaniałej pogórzańskiej puszczy karpackiej. To królestwo rysi, można je spotkać tuż obok szybowiska. Miejsce idealne do obserwacji ptaków drapieżnych, które szybują w powietrzu razem z szybowcami. Mamy tu ciekawy program zaadresowany dla wycieczek szkolnych i nie tylko, jego zasadniczą częścią są pokazy sokolnicze. Na szybowisku działa godna polecenia restauracja Kamionka. U podnóża góry jest bacówka pana Bobaka, gdzie można kupić pyszne sery podpuszczkowe.

Bezmiechowa http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=70&Itemid=75

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Panorama z szybowiska

Latem 2013 r. wrzuciłam na naszą stronkę prezentację o pomniku przyrody nieożywionej- wodospadzie w Uhercach Mineralnych. Przy okazji udostępniłam link na facebooku i zaczęło się. Następnego dnia kolega przewodnik Staszek Orłowski, który w okolicy społecznie malował szlaki naliczył nad Olszanką dwie grupy kolonijne i około stu indywidualnych turystów. Olszanka i wodospad powoli stają się hitem. Miejsce wyjątkowo piękne, mimo iż znajduje się tuż obok dużej obwodnicy, dzikie. Sam wodospad jest ciekawostką geologiczną, uchodzi za największy w naszym regionie. Zapraszam do prezentacji

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=190&Itemid=196

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Wiosna w Bieszczadach jest przepiękna także pod względem geologicznym. W naszym regionie mamy kilka wodospadów, które potrafią zachwycić. Część z nich jest udostępniona turystycznie, polecam Siklawę na potoku Słowiańskim w Wetlinie, bardzo znany geoatrakcję- pomnik przyrody nieożywionej "Wodospad na Olszance" tak często pokazywany na Olszanica i okolice "Szepit" na Hylatym i "Młynówkę" w Zatwarnicy, i no "Czartków Młyn". Ten ostatni jest udostępniony turystycznie ale ścieżka wiedzie drogą zrywkową ale wiosna bywa tam bardzo błotnista. Wszystkim miłośnikom wodospadu polecam drogę Baligród-Wołkowyja, tam mamy 3 świetne brody, takiego rozwiązania kierowcy autokarów nie znają, wejście na ścieżkę do naszego wodospadu i dwa fajne wodospady w Stężnicy. Jeden jest na Stężniczce, gdzie są także fajne progi skalne a drugi na potoku Berdysty, tuż przy jego ujściu do Stężniczki. Marcin Scelina mówi, że tam są dwa potoki o tej samej nazwie Berdysty, ale pomylić się nie można. Wodospadzik jest widoczny z drogi. Trasa ta słynie z pięknej panoramy z Lipowca i z Radziejowej

Berehy Górne są powszechnie znane wśród miłośników Bieszczady. Nie każdy jednak wie, że dawna wieś bojkowska, obecnie ciekawy przykład tzw. "krainy dolin" - fenomenu przyrodniczego-historycznego opisanego w Bieszczadzkim Parku Narodowym leżąca pomiędzy Połoninami Wetlińską i Caryńską, a Działem jest udostępniona turystycznie. Jest tu wytyczona ścieżka dendrologiczno-historyczna "Berehy Górne" oznakowana symbolem gałązki jabłoni mająca 18 przystanków. Biegnie ona dawnymi bojkowskimi drogami, lasem, polem pokazując pozostałości po dawnej społeczności w postaci reliktów dawnej wsi typu: ruin dawnego dworu i karczmy, fragmenty starych sadów, cerkwisko i cmentarz itd. Tu nie ma tradycyjnie oznakowanego szlaku, można wędrować od tyczki do tyczki pomiędzy Przełęczą Wyżną i Wyżniańską. Można tu także obserwować czynną ochronę przyrody prowadzoną przez park, jest tu wypas kulturowy, bacówki (polecam tę pod Połoniną Wetlińską prowadzona przez Panią Babcię), część doliny jest wykaszana. Polecam prezentację o omawianej ścieżce http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=36&Itemid=45

Fot. Paweł Szymański Berehy Górne

Torfowiska wysokie są wizytówką Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Mamy ich kilka położonych w dolinie Sanu, jedno w Wołosatem i jedno całkowicie zniszczone w Smereku. Są to kopulasto wypiętrzone zbiorowiska roślinne zbudowane przez mchy torfowce Sphagnum mające niewielką powierzchnię zasilane głównie przez wody opadowe. Część torfowisk wysokich jest udostępniona turystycznie. Najłatwiej dotrzeć do tego znajdującego się obok drogi wiodącej do Wołosatego. Mi najbardziej podobają się te w Tarnawie. Jest tu dwie ścieżki - pomosty wiodące przez dwa torfowiska, jedna ze ścieżek jest przygotowana dla osób niepełnosprawnych na wózkach. Polecam też torfowisko w Dźwiniaczu, znajduje się ono na ścieżce spacerowej Tarnawa-Dźwiniacz. Wszystkie w czasie wegetacji wyglądają na przedsionek raju. Porasta je wiele ciekawych roślin, m.in.owadożerna rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna. Polecam artykuł o torfowiskach http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=65&Itemid=71 i o ścieżce Tarnawa-Dźwiniacz.

Fot. Marek Kusiak Rosiczka okrągłolistna

Prawdę powiedziawszy nie wiem jak mam przedstawić Radziejową, niegdyś to była ludna wieś położona nieopodal Baligrodu, obecnie jest to piękna, pusta przestrzeń słynąca za zapierających dech w piersiach panoram. Szczególnie ładne są z Lipowca, z jednej strony mamy widok na dolinę otoczoną lasem, a na horyzoncie Smerek, Połonina Wetlińska i Caryńska, a z drugiej rozległą panoramę na tzw. Wzgórza Baligrodzkie. Dolina w większości należy do prywatnych właścicieli i do Lasów Państwowych, są tu tzw. łąki derkaczowe więc w dużej mierze jest wykaszana ale i tu miejscami następuje wtórna sukcesja leśna. Tym bardziej, że już nie ma wypasu owiec i hodowli konika polskiego prowadzonej przez kilka lat przez Nadleśnictwo Baligród. Po dawnej wsi bojkowskiej niewiele pozostało, tylko miejsce cerkiewne i odkrzaczony przez leśników cmentarz. Zapraszam do prezentacji http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=108&Itemid=113

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

I droga czasami może być atrakcją turystyczną. Na pewno jest nią ta wiodąca z Wołkowyi do Baligrodu. Jest to łącznik pomiędzy małą obwodnicą biegnącą obok Jeziora Solińskiego i duża obwodnicą spinającą Bieszczady. Jej największą atrakcją są trzy brody, betonowe brody wystające jak jest niska woda na powierzchnię. Z takim rozwiązaniem ponoć można spotkać się tylko u nas. Jest ono bezpieczne, jeżdżą nimi nawet potężne ciężarówki z drewnem. Oczywiście, potrzeba była matką wynalazku. Nie było około 9 milionów na wybudowanie mostów, więc powstała namiastka, która przypadła kierowcom do serca. Trasa wiedzie bardzo atrakcyjnymi turystycznie miejscami, przez Górzankę słynną z pięknej świątyni, maleńką Wolę Górzańską, nieistniejące wsie Tyskowa i Radziejowa, Stężnicę. Można z niej podziwiać piękne panoramy, na szczególną uwagę zasługuje ta z Lipowca, tzw. "krainę dolin" czyli bieszczadzki przyrodniczo-historyczny fenomen (tereny wysiedlonych wsi we władanie wzięła natura), ładne lasy, kaskady w Stężnicy, najstarszy grab w Bieszczadach rosnący obok pozostałości po zamku Balów w Baligrodzie. Obok jednego z brodów rozpoczyna się ścieżka wiodąca do słynnego wodospadu "Czartków Młyn".

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Większość turystów porusza się głównymi bieszczadzkimi drogami, nawet w ofertach bardzo wielu organizatorów funkcjonuje program mała i duża obwodnica. Mnie osobiście to przeraża, taki schemat, który non stop łamię nie pozwala bardzo wielu gościom poznać piękno naszego regionu, a w wakacje i tzw. długie weekendy generuje korki od Hoczwi czy Uherzec do Zagórza. Jedną z piękniejszych dróg jest ta łącząca Wańkową z Tyrawą Wołoską, wyjeżdżą się na jedną z najbardziej popularnych tras Sanok-Przemyśl. Na dodatek jadąc w kierunku Sanoka pokonujemy jedne z największych naszych serpentyn. Po trasie mamy wiele atrakcji: Wańkowa: słynna bacówka oferująca nikosowe sery, to zarazem gospodarstwo agroturystyczne "Czar PGR-u", rezerwat 'Buczyna w Wańkowej" znajduje się obok drogi, Paszowa: ładne panoramy, dawna drewniana cerkiew z najstarszym, XVI w. ołtarzem w Bieszczadach otoczona pomnikowymi lipami, polecam domki "W starej owczarni", Rakow: góra Giewont kłania się i drewniana dawna cerkiew, Tyrawa Wołoska: galeria rzeźb "Quo vadis" pana Bogusława Iwanowskiego. Jedna z Jego rzeźb jest na pięknej Drodze Krzyżowej w Zagórzu.

Fot. Michał Neroj Paszowa

Niewątpliwie jedną z najbardziej znanych miejscowości w Bieszczadach jest Cisna. Do niedawna była jak celebrytka znana z tego, że jest znana. Ostatnio przechodzi metamorfozę, przekształca się w miejscowość turystyczną słynną z galerii, na dodatek taką w której w kilku knajpkach można dobrze zjeść. Ponoć tu przypada najwięcej w naszym kraju artystów na kilometr kwadratowy. No i zakapiorów. Jedno miejsce jest szczególne, ze wszech miar godne polecenia. To galeria Jadwigi Denisiuk

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska

Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie odkryłam niedawno.. Od razu zostawiłam w nim cząstkę swego bieszczadzkiego serducha. Kolekcja ciekawa, pan Drozd Kustosz to pasjonat, więc zwiedzanie jest prawdziwą przyjemnością. Można tu zobaczyć m.in.przepiękne bojkowskie stroje (takich nie posiada nawet sanocki skansen), sprzęt codziennego użytku, liczne dokumenty itd. Dzieci mogą tu wszystkiego dotknąć np. wejść do kołyski lub do dziwnego kojca, wspiąć się na zapiecek. Na dodatek nikt tu nie przekłamuje historii mówiąc iż u nas mieszkali Ukraińcy. Przekaz dla grup jest interesujący i zwięzły, dzieci wychodzą z niedosytem. Pasja przeważnie udziela się, uwielbiam przysłuchiwać się dziesiątkom pytań zadawanych przez młodych turystów. W podziemiach jest piękna galeria prezentująca dzieła naszych bieszczadzkich artystów. Jest i księgarenka, gdzie można zakupić za niewielkie pieniądze regionalne książki. Warto także zajrzeć na ich stronę. http://myczkow-bojkowie.pl.tl/Myczk%F3w.htm Polecam noclegi Myczków http://www.domkipodhorbem.pl/

Fot. Wacław Salwierz

Zagroda edukacyjna "Serowy Raj" w Bukowcu działająca przy ekologicznym gospodarstwie agroturystycznym "Góralskie Domki" w Bukowcu https://www.facebook.com/DomkiGoralskieBukowiec/ Powoli Bukowiec staje się coraz bardziej popularną miejscowością na podkarpackiej mapie turystycznej. To także zasługa Bożeny Wisła która prowadzi cieszące się dużym zainteresowaniem prawdziwe gospodarstwo agroturystyczne, gdzie można spotkać krowy, kaczki, kury itd. Na dużym obszarze w ogrodzie stoją trzy duże drewniane domki, jest staw i zagroda edukacyjna "Serowy Raj" specjalizująca się w produkcji sera i produktów z ziemniaków. Bożenka prowadzi warsztaty dla wycieczek szkolnych, chętnie przyjmuje małe grupy. Jej sery cieszą się bardzo dużą popularnością, osobiście uwielbiam twarożki, tak delikatnych i smacznych nikt inny nie robi. Oprócz tego są sery podpuszczkowe, jogurty. Jej przepyszny nabiał trafia na stoły w wielu pensjonatach, hotelach, restauracjach, można je skosztować od Polańczyka po Rzeszów. Ciągle jest nagradzana na różnorakich konkursach, wystawach itd., a to za ser podpuszczkowy z nutą leśną, a to za potrawy z dziczyzny.

Fot. Beata Wilk Zdjęcie zrobione w czasie certyfikacji sera w Muzeum Kultury Bojków

Galeria Potoki w Bóbrce https://www.facebook.com/Galeria-Potoki-407886052593225/ to najnowsza bieszczadzka atrakcja. Działa od kilku dni przy pracowni artystycznej Igi i Sławka Wasilewskich w ich gospodarstwie ekologicznym. Galeria Potoki ma swoje główne stanowisko na solińskim deptaku, to charakterystyczna niebieska budka, gdzie można kupić towar z wyższej półki: obrazy, ikony, piękną ceramikę, biżuterię, a także coś na ząb czyli np. galaretkę z kaliny, przetwory śliwkowo-jabłkowe ale robione z owoców starych odmian drzew owocowych itd. Państwo Wasilewscy byli sercem i mózgiem społecznej galerii działającej do ub. roku w piwnicy pod Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie, po przegranym przetargu postanowili działać na własny rachunek tworząc w swoim siedlisku coś wyjątkowego. Galeria to jeden z etapów budowy pakietu turystycznego na bazie sztuki i rolnictwa. Dzięki temu mamy dwie atrakcje: w Myczkowie związaną z Muzeum Kultury Bojków (Muzeum to perła w turystycznej koronie Bieszczadów) Galerię u Bojków powiązaną, z tego co wiem, z pracownią ceramiczną Figaro , a w Bóbrce pierwszy etap znakomitego, przepraszam za określenie, produktu turystycznego na który w chwili obecnej składają się: galeria, pogawędki o sztuce, produkt lokalny. W przyszłości oferta pyszności będzie rozbudowana o przetwory z czosnku niedźwiedziego, nalewki, miody. Państwo Wasilewscy budują stado kóz, za dwa lata będzie można w Bóbrce kupić przepyszne sery kozie. Sławek podobnie jak Bożenka Wisła został przyuczony przez naszego bieszczadzkiego mistrza serowarstwa Nikosa. To słynna w całym kraju bacówka "Czar PGR-u" w Wańkowej, gdzie doskonałe sery schodzą jak przysłowiowa woda w upalny dzień.

Fot. Anna Dędor

Punkt widokowy na Korbani to jedna z najciekawszych nowych atrakcji udostępnionych przez Nadleśnictwo Baligród. Kobrania zwana też Patrolą lub Patryją to jedna z kulminacji w paśmie Łopiennika i Durnej. Prawdę powiedziawszy nie wiem ile liczy sobie metrów, bo w różnych publikacjach podano rozbieżne dane, przyjmijmy za Nadleśnictwem Baligród, że liczy sobie 894,2 m. Położona jest naprzeciw ujścia Wetlinki do Solinki, leży pomiędzy wsiami Bukowiec, Górzanka oraz nieistniejącymi wsiami Łopienka i Tyskowa. Na Korbanię wiedzie też stokówka z Terki. Na szczycie góry znajduje się trójnóg - dawny punkt geodezyjny, wieża widokowa, schron przeciwdeszczowy i do niedawna zarastającą polana pasterska. Z wieży widokowej rozciąga się piękna panorama na Jezioro Solińskie za którym widzimy Jawor, Stożek i Moklik, a za nimi widzimy masyw Żukowa i dolinę Sanu zwieńczoną pasmem Otrytu. Na zachodzie pokazują nam się poszczególne kulminacje pasma Łopiennika i Durnej. Korbania jest trudnym orientacyjnie terenem, jej zbocza porywają liczne potoczki i jary. Występuje na niej las grądowy, jest to grąd subkontynentalny - skomplikowane zbiorowisko leśne cechujące się dużą bioróżnorodnością oraz buczyna karpacka min. w podzespole żyznym i kwaśnym. U podnóża w dolinach rzecznych mamy las łęgowy, w tym olszynkę karpacką i w niektórych miejscach świeże łąki. Proszę pamiętać iż to ostoja zwierzyny, tu spotyka się nie tylko ślady bytowania zwierząt puszczańskich ale także można natknąć się przy odrobinie szczęścia np. na niedźwiedzia. Na Korbanię Nadleśnictwo Baligród wytyczyło ścieżki przyrodnicze koloru zielonego czerwonego wiodą one z Łopienki i z Bukowca.

Fot. Marek Kusiak Połonina Wetlińska z Korbani

Balnica ma swoje własne miejsce w moim turystycznym serduchu. Uwielbiam te dzikie okolice położone tuż przy granicy ze Słowacją, gdzie jeszcze nie dotarła komercja. Do tego zagubionego w lesie miejsca najłatwiej dostać się kolejką wąskotorową. Polecam trasę Majdan-Balnica albowiem wiedzie ona jeszcze terenami, gdzie nie sięga komercha w najgorszym wydaniu. Niestety, nie można tego powiedzieć o trasie Majdan-Przysłup. Balnica jest pięknie położona wzdłuż rzeczki Balniczki, słynie ze schroniska prowadzonego przez Wojtka Judę - ostatniego naprawdę godnego polecenia, gdzie czasami jest się sam na sam z myślami, z Luny - psio-wilczej gwiazdy, która od razu zdobywa serca gości oraz z odratowanej kapliczki nad cudownym źródełkiem. Do Balnicy wiedzie szlak żółty z Woli Michowej oraz są ty wytyczone ścieżki przyrodnicze, jedna z nich prowadzi do słowackiego Osadnego - do słynnej kaplicy czaszek. Balnica to miejsce ukochane przez fotografów przyrody i miłośników dzikich Bieszczadów. Na naszej stronce jest dużo o Balnicy np. ta prezentacja

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=143&Itemid=149

Fot. Paweł Szymański

Mamy następną atrakcję godną polecenia w Myczkowcach. W ośrodku Caritas powstało Centrum Promocji Obszarów Natura 2000 https://www.facebook.com/pages/Centrum-Promocji-Obszar%C3%B3w-Natura-2000-w-Myczkowcach/1398489307084799 . Tak o nim mówiła św. pamięci pani Kalina Orłowska - przesympatyczna i bardzo pomocna nasza Pani od Przyrody (tak Ją nazwały dzieciaczki, które oprowadzała po ekspozycji :) - pracownik Centrum "Swoją ofertę kierujemy do dzieci, młodzieży szkolnej, osób dorosłych, lokalnej społeczności, zorganizowanych grup turystycznych odwiedzających ten region kraju, dla osób spędzających czas w gospodarstwach agroturystycznych, osób indywidualnych, a także osób niepełnosprawnych gdyż budynek jest dostosowany do ich potrzeb. Jednym słowem do wszystkich chętnych, którzy mają ochotę odwiedzić nasze Centrum i skorzystać z zajęć. Podczas zajęć dominują informacje na temat Obszarów Natura 2000 i innych form ochrony środowiska, atrakcji przyrodniczych rejonu Bieszczadów stanowiących atut tego miejsca. Pokazujemy gatunki roślin, zwierząt i siedlisk występujących na tym terenie. Prowadzimy wykłady, prezentacje, warsztaty, pokazy diaporam i filmów prezentujących walory bieszczadzkiej przyrody, a także oprowadzamy po sali dydaktycznej gdzie odwiedzający mogą zobaczyć zwierzęta z Bieszczadzkiego lasu."W ośrodku Caritas znajduje się także ogród ekumeniczny i ogród biblijny.

Fot. Beata Kalitan Ogród ekumeniczny

Terka jest jedną z tych miejscowości nie do końca odkrytych turystycznie. Znana jest przede wszystkim jako miejsce dokonanego mordu na ludności ukraińskiej dokonanego 9 lipca 1946 r.przez oddział WOP w odwecie za mordy UPA-a . Historia jest bardziej skomplikowana niż to usiłują nam przedstawić niektórzy "znawcy" tematu. Zapraszam do prezentacji o Terce http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=193&Itemid=200, gdzie starałam się nie tylko pokazać piękno okolicy ale także opowiedzieć o historii konfliktu ukraińsko-polskiego i o piekle, które zgotowali ludności miejscowej wszystkie strony. Terka jest ładnie położona w dolinie Solinki, warto wejść na Przełęcz nad Studennem aby przyjrzeć się okolicy. Jest tu raj dla grzybiarzy, wędkarzy i ornitologów. Przez wieś przebiega szlak zielony Zagórz-Krysowa. Dobrą sławą cieszy się tutejszy sklep - centrum życia wsi i gospodarstwo agroturystyczne Pod Bocianami.O smażalni pstrągów w Terce ćwierka połowa polskiego, gastronomicznego internetu.

Fot. Beata Kalitan Terka

Bieszczady ikonami stoją. Najbardziej znana jest ikona MB Łopieńskiej, obecnie znajduje się sanktuarium MB Pięknej Miłości w Polańczyku. Ta ze znanego bojkowskiego sanktuarium w Łopience wyszła w pracowni pani Jadwigi Deniusiuk. Ze Sanktuarium MB Bieszczadzkiej w Ustrzykach Dolnych-Jasieniu ikona MB Rudeckiej przed którą modlili się królowie polscy m.in Jan Kazimierz, Jan III Sobieski została w latach 90. XX w. skradziona. Wisi tam współczesna. Największe kolekcje ikon są w Muzeum Historycznym w Sanoku i w sanockim skansenie. Ikony znajdują się w wielu bieszczadzkich cerkiewkach i dawnych cerkiewkach, które obecnie są kościołami. Na szczególną uwagę zasługuje świątynia w Górzance, w Leszczowatem czy też Czarnej. Ikony można nabyć w prawie każdym miejscu. Poziom artystyczny prac jest bardzo zróżnicowany, przeważają bohomazy. W przypadku obecnie sprzedawanych ikon nie można mówić o sacrum, to jest tylko lepsze lub gorsze dzieło sztuki. Na szczęście są w Bieszczadach pracownie malowania ikon prezentujące bardzo wysoki poziom. Ja polecam dwie: pani Jadwigi Denisuk w Cisnej i pani Edyty Śliwińskiej w Zahoczewiu. Obie są dostępne turystycznie. Bardzo ciekawa pracownia jest w Górzance, obok świątyni.

Fot. Paweł Szymański MB Łopieńska Łopienka

Kamieniołom w Bóbrce staje się coraz bardziej popularny, trafił na listę karpackich geoatrakcji. Bardzo z tego cieszę się, okolica godna popularyzacji chociażby z racji pięknych panoram. Warto jednak wiedzieć, że to jest tylko część atrakcji. Za nim znajduje się piękny rezerwat "Koziniec" utworzony w 2004 r. aby chronić dobrze wykształconą buczynę karpacką i wiele osobliwości botanicznych. Przez rezerwat wiedzie wiele ścieżek, ja polecam gminną zwaną Błękitną Łezka i ścieżkę wiodącą przez grzbiet górski. Trasy wiodą terenami zalesionymi więc tylko wczesną wiosną możemy obserwować tu jakże piękne panoramy na Jezioro Myczkowieckie i okolice. Polecam ją tym wszystkim, którzy chcą zobaczyć dziką przyrodę w okolicy Jezior. Od 15 lat tamtędy prowadzę grupy, nie spotkałam się jeszcze z tym aby komuś przejście nie spodobało się. Zapraszam, bo warto. Zapraszam do Bóbrki http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=116&Itemid=146 i do rezerwatu "Koziniec"

Fot. Katarzyna Sypuła Bóbrka

Wańkowa to ładnie położona wioska u stóp Gór Słonnych. Do niedawna panowała tu cisza i spokój, obecnie za sprawą słynnych nikosowych serów z bacówki zwanej "Czarem PGR-u" stała się sławna. W sezonie letnim bywa tu bardzo dużo grup, organizowane są degustacje i biesiady, spotkania z ciekawymi ludźmi, warsztaty. Wszak jest to bieszczadzkie gospodarstwo agroturystyczne, ale takie prawdziwe z hodowlą, z ogrodem, z produktami sporządzanymi na miejscu i bacówka nastawione także na sferę duchową. Nikos ma obszerne pokoje dwuosobowe z łazienkami, oferuje wyżywienie. Oprócz tego można tu zamówić sobie biesiadę. No i kupić znakomite sery wołoskie, fetę i bundz. " Czar PGR-u" jest pięknie położony u stóp Gór Słonnych, tuż obok rezerwatu "Buczyna w Wańkowej) . To dawny PGR przemieniony w gospodarstwo agroturystyczne otoczone smętnymi, ale pięknymi pozostałościami po dworskim parku. Nikos strony jeszcze nie ma więc podam numer Jego telefonu 661 461 306, tel do Wacka 663 669 504 Warto tu wstąpić nie tylko po sery, ale także powędrować po trasie eko muzeum "Hołe" łączące Wańkową z Serednicą, Dźwiniaczem, Łodyną, Leszczowatem. Przez Wańkową przebiegają także szlaki rowerowe np. "Wokół Gór Słonnych", więcej informacji o nich na http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=278&Itemid=344 Niestety, rezerwat "Buczyna w Wańkowej" mimo iż pokryty siecią dawnych dróg zrywkowych nie jest udostępniony turystycznie. We wsi znajduje się dawna cerkiew z Ropienki, obecnie kościół, ale służy tylko jako obiekt kultu.

Fot. Stanisław Orłowski Wańkowa, znana bacówka i gospodarstwo agroturystyczne "Czar PGRu"

Wiosną jednym z najpiękniejszych miejsc jest dolina Sanu. To tu łanami kwitną śnieżyce wiosenne w podgatunku karpackim. Jedno z największych skupisk tego charakterystycznego dla naszego regionu gatunku objęto w 2001 r. ochroną . Rezerwat florystyczny "Śnieżyca Wiosenna w Dwerniczku" jest łatwo dostępny, znajduje się tuż obok drogi łączącej Smolnik nad Sanem z Dwernikiem. Poza okresem kwitnienia jest to niczym nie wyróżniająca łąka jakich wiele w naszym regionie.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=115&Itemid=116

Fot. Robert Mosoń Śnieżyca wiosenna

Bobrowe Jeziorko znajduje się u podnóża Chryszczatej. Jest ono coraz bardziej popularne, powoli staje się jedną z największych atrakcji gminy Baligród. W czasie ładnej pogody w weekend są tu bez mała tłumy ludzi. Jeziorko powstało na ternie dwóch nieistniejących wsi: Huczwice i Sukowate. Ma w dużej mierze charakter sztuczny, naukowcy przeznaczyli tę część Nadleśnictwa Baligród do wsiedlenia bobrów. Próba powiodła się. Bobry bardzo dobrze zaaklimatyzowały się i zasiedlają okolicę. Jeziorko jest miejscem godnym polecenia fotografom i miłośnikom bieszczadzkiej przyrody. W 2014 r. Nadleśnictwo Baligród oddało tu platformę widokową, która służy do obserwacji m.in. ornitologicznych. Jeziorko Bobrowe polecam wszystkim znawcom płazów i gadów. Moża tu bowiem spotkać m.in. kumaki górskie, kilka gatunków traszek, żaby trawne, a nawet tę, która ponoć u nas nie występuje czyli żabę dalamtyńską i jej krzyżówki.

Polecam Huczwice http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=173&Itemid=181

Fot. Robert Mosoń

Według polskich geografów Bieszczady leżą na ternie trzech państw: Polski, Ukrainy i Słowacji. Są terenem bardzo cennym przyrodniczo więc jest to obszar objęty różnymi formami ochrony przyrody. Mamy trzy bieszczadzkie parki narodowe: Bieszczadzki, PN Poloniny i Użański Park Narodowy, które wraz ze swoją otuliną wchodzą w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery "Karpaty Wschodnie". BdPN w ramach współpracy ze słowackim PN Poloniny wytyczył dwie transgraniczne ścieżki przyrodnicze. Pierwsza z nich "Wieka Rawka-Kremenaros-Nova Sedlica" licząca 39 przystanków wiedzie z węzła szlaków na Wielkiej Rawce do Novej Sedlicy do stacji terenowej PN Poloniny. Jest to teren puszczy karpackiej, gdzie bytują wielkie drapieżniki więc oznakowaną ją symbolem niedźwiedzia brunatnego. Druga ścieżka Wetlina-Rabia Skała-Runina oznakowana symbolem nadobnicy alpejskiej prowadzi od granicy BdPN w okolicach Weliny do słowackiej Runiny. Liczy sobie 36 przystanków. Trasy polecam tylko wytrwałym wędrowcom.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Okolice Wielkiej Rawki

Bieszczady przed II wojną św. były rejonem wieloetnicznym wieloreliginym. Mieszkali tu pospołu grekokatolicy - w większości Rusini, rzymokatolicy - w większości określający się jako Polacy, Żydzi, protestanci, Ormianie, Cyganie. Niestety, ta barwna, żyjąca przeważnie w zgodzie społeczność została zmieniona przez historię. Po społeczności żydowskiej niewiele pozostało. Kilka cmentarzy, synagog - domów modlitwy, jakieś kamieniczki w bieszczadzkich miasteczkach i piękna willa miejska w Lutowiskach. Mnie fascynują żydowskie cmentarze zwane kirkutami. Proszę pamiętajcie, że na nich obowiązuje prawo żydowskie. Najbardziej znany jest w Lesku, to prawdziwa perła na turystycznej mapie naszego regionu. Niestety, trafił w ręce Fundacji Ochrony Dziedzictwa Mniejszości Żydowskiej, wprowadzono tu bilety wstępu. Kirkut w Ustrzykach Dolnych i w Baligrodzie także jest własnością Fundacji. A szkoda, bo oba cmentarze są prawie niedostępne turystycznie. Porasta je wysokie zielsko. Kirkut w Lutowiskach jest we władaniu gminy, jest wykoszony. Niestety, on ulega bardzo szybkiej dewastacji, macewy wykonane z lichego piaskowca na naszych oczach rozsypują się. Jest jeszcze kirkut w Woli Michowej. Nie wiem w jakim jest stanie. Ostatnio byłam na nim, gdy usiłowaliśmy go jako użytkownicy zielonego forum bieszczadzkiego ratować. Wykosiliśmy, wycięliśmy chaszcze i spróchniałe drzewa, usunęliśmy koński obornik, pod naszą pracą podpisał się ktoś inny.

Fot. Mariusz Strusiewicz Kirkut w Ustrzykach Dolnych

Historia obeszła się okrutnie z naszym regionem, m.in. zostały zniszczone prawie wszystkie nasze dwory i zameczki. Pozostał tylko pałac w Olszaniacy, zamek w Sanoku i w Lesku, dwór w Dziurdziowie, Łobozewie i Rudence, oraz dwór alkierzowy w Uhercach Mineralnych. Większość obiektów służy turystom, w sanockim zamku mieści się znane w kraju muzeum. W Lesku i Olszanicy są ośrodki wypoczynkowe. Dwór w Rudence został sprzedany prywatnemu właścicielowi, wielka szkoda albowiem mogłaby tu powstać izba pamięci lub małe muzeum poświęcone zapomnianej poetce Marii Czerkawskiej,

Polecam Olszanicę, pałac znajduje się tuż obok drogi. Naszą uwagę zwraca pałac z początku XX w. otoczony pozostałościami po niegdyś ładnym parku i stawami, które są dawnymi fosami otaczającymi fortalicjum.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Lesko

"Kraina dolin" to opisany w Bieszczadach fenomen historyczno-przyrodniczy z którego słynie nasz Bieszczadzki Park Narodowy. To teren po wysiedlonych wsiach, które we władanie wzięła natura. Większość dolin ze śladami po dawnej zabudowie, starymi sadami, cerkwiskami i cmentarzach, charakterystycznym układem została zniszczona m.in. przez niesławny Igloopol. Na szczęście kilka z nich pozostało prawie nieprzekształconych, do najlepiej zachowanych reliktów należy Caryńskie. Jest to dolina wciśnięta pomiędzy Połoninę Caryńską, a Magurę Stuposiańską. Warto tu zawitać pieszo, na rowerze albo konno. Warto, o warto.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=205&Itemid=212

Fot. Maciej Bajcer Caryńskie

Szlak kajakowy "Błękitny San", gdyby zaistniał w realnej ofercie byłby jedną z naszych największych atrakcji. Niestety, tak nie jest. To raczej pewna koncepcja. Tak o tym pisze Dariusz Ginter: " Szlak kajakowy "Błękitny San" to niestety zaniedbana i zapomniana idea, którą próbujemy właśnie ożywić. Odcinek do Procisnego - tylko dla górskich kajakarzy i musi być duża woda. Odcinek od Procisnego do Rajskiego to po prostu bajka. Dostępny na kajaku na wiosnę (jak topnieją śniegi) lub i latem/ jesienią, ale po bardzo dużych opadach. Potem jeziora zaporowe - odnoga Solińskiego, gdzie wpada San jest bardzo dzika (dzikie zatoki, skały schodzące do wody, lasy i lasy...) i przez to bardzo urokliwa (nie ma dzikich tłumów, zabudowań itp). Jezioro Myczkowieckie - nie pływalim (jeszcze nie było okazji). No i potem szlak od Zwierzynia: do Leska (3h), do Postołowa (4,5h), do Zagórza (6-7h). Przy niższej wodzie tylko w kajakach 1-os. Po drodze ... ach, można opisywać i opisywać Potem od Zagórza dalej przez Słonne Góry do Przemyśla (ogólnie-piękne ok.150km szlaku - 4-6 dni). A dalej San nizinny aż do Sandomierza. Cały "Błękitny San" jest świetnie opisany w przewodniku Marka Lityńskiego (wyd. Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna). https://www.facebook.com/Kajakownia Na rynku funkcjonują spływy pontonami, które polecam z całego serca.

Fot. Paweł Szymański

Smerek polecam tym wszystkim miłośnikom naszego regionu, którzy chcą zamieszkać blisko węzłów szlaków ale jednocześnie preferują ciszę i spokój. Ta położona blisko Wetliny osada turystyczna jest jeszcze niezbyt skomercjalizowana, pięknie położona, znajdują się tu pensjonaty, ośrodki godne polecenia. Smerek słynie z dobrej kuchni, wszystkie trzy tutejsze knajpki słyną z dobrego jedzonka. My korzystamy od lat z usług knajpki Dolny Smerek, którą polecam z całego serca. Można tu kupić własnej produkcji konfitury z bieszczadzkich czarnych jagód, wędzoną słoninę - nigdzie indziej jej w Bieszczadach nie widziałam i wędzone pstrągi. W Dolnym Smereku w sezonie odbywają się koncerty Łysego i innych bieszczadzkich artystów. Smerek na szczęście jest w sieci Natura 2000, nie ma zbyt dużych szans na to, że przekształci się w koszmarek typu Wetlina.

Noclegi http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=23&Itemid=30

Fot. Jernej Prosienecky Smerek

Jezioro Solińskie jest bardzo niebezpiecznym zbiornikiem wodnym, coś na ten temat wiem, bo trzykrotnie tam topiłam się. Akwen kusi miłośników kąpieli, oj kusi. Niestety, brak jest tu strzeżonych kąpielisk. Ja osobiście mogę polecić dwa w Polańczyku. Jedno to słynna WOP-rówka a drugie to przystać ośrodka Unitra. Sam ośrodek godzien polecenia, jest już bez mała bieszczadzką marką, a i przystań cieszy się dużą popularnością. Są tu m.in. brodziki dla dzieci, plac zabaw, przystań dla żagłówek, można tanio zjeść pyszne dwudaniowe obiady. W ub. roku kosztowały 15 zł. Proszę uważajcie na dzikie kąpieliska i na mylące oznakowania. Jeden z armatorów w Solinie Jaworze oznakowuje część wody bojami podobnymi do tych z kąpielisk. Nie ma tam ratownika, kilkoro ludzi tam zginęło.

Fot. Grzegorz Tokarz CWS Unitra w Polańczyku

Pragnę Was zaprosić w miejsce jednocześnie nieznane i znane, czyli do leśnego rezerwatu "Olszyna Łęgowa w Kalnicy" znajdującego się tuż obok wielkiej obwodnicy. Każdy musiał go widzieć przejeżdżając naszą główną drogą, ale niewiele osób go zauważa. A szkoda, Bo okolica jest cudna, mamy tu torfowisko przejściowe podobne do tego znanego w Rospudzie. To dawne stawy, które od połowy XIX w. porastają torfowce. Jest tu najwyżej położone w kraju stanowisko nizinnej olchy czarnej. No i potok w którym można spotkać raki szlachetne.

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=130&Itemid=132

Fot. Marek Jurek

Kraina lipecka to temat rzeka, to jedna wielka ciekawostka historyczna, geograficzna i przyrodnicza. Miejsce raczej szerzej nieznane, ale powoli to zmienia się. Kraina lipecka to teren trzech nadgranicznych wsi: Bystre, Lipie i Michniowiec otaczających Magurę Łomiańską - najwyższy szczyt Gór Sanocko-Turczańskich , jest położona na ternie gminy Czarna. Ta okolica słynie z tego, że znajduje się w zlewni Morza Czarnego, jest tu największe w Bieszczadach skupisko ciekawej małej architektury sakralnej, tutejsza kamieniarka wyróżnia się w regionie i z cerkwi w Bystrem i dawnej cerkwi w Michniowcu. Obie należy koniecznie zwiedzić. Ta z Bystego jest wybudowana w stylu narodowoukraińskim, została zaprojektowana przez Bazylego Nahirnego (kiedyś coś na ten temat napiszę, wyjątkowo ciekawa postać powiązana dziwnymi więzami z ówczesnymi duchownymi grekokatolickimi), a druga słynie z pięknego wnętrza ze współczesną polichromią i częścią ikonostasu.

Fot. Ewa Dudzińska-Szybowska Cerkiew w Bystrem

Masyw Żukowa w Górach Sanocko-Turczańskich nie należy do zbyt popularnych wśród turystów. A szkoda, bo bywa ciekawy. Jeszcze przed zrobieniem przez Nadleśnictwo Ustrzyki Dolnej bez mała autostrady na jego grzbiecie często tamtędy wędrowałam. Niestety, obecnie ta niegdyś dzika kraina znika w oka mgnieniu. Lasy są niemiłosiernie trzebione. Warto zajrzeć tu zanim całkowicie to pasmo wytną. Wędrówkę grzbietem Żukowa umożliwia ścieżka historyczno-przyrodnicza "Żukowem do "krainy lipeckiej" oznakowana przez Franka Adamczyka. Wszystkie jego szlaki mogę polecić w ciemno, są naprawdę znakomicie przygotowane. Ścieżka zaczyna się w Ustianowej, a kończy na Besidzie, gdzie łączy się z innym szlakiem - z "W krainie lipeckiej". Nasza jest oznakowana kolorem zielonym, ma 19 km, czas przejścia ok. 6 godzin.

Fot. Michał Organ

W gminie Czarna znajduje się także ciekawa jaskinia Jahybta w Rosolinie. Oficjalna nazwa jet ciut myląca, to ą raczej groty wyrzeźbione przez nurt potoku Czarnego we fliszu karpackim, największa ma 8 m. Wytyczono tu ścieżkę historyczno-przyrodniczą "Jaskinia w Rosolinie" łączącą Polanę z Czarną Dolną. Ścieżka zaczyna się obok drogi w Polanie i łączy szlak niebieski z Czarną. Wiedzie częściowo drogą utwardzoną, częściowo polnymi Najpiękniejsze fragmenty prowadzą łąkami i polami. Trasa jest dobrze oznakowana, znajduje się na niej 22 stanowiska informacyjne w tym 2 mapy i tablice ostrzegawsze i 70 sztuk drogowskazów. Zejście wiodące do grot jest oporęczowane. Bardzo proszę uważać na ostrzeżenia, jedno z nich informuje, że ścieżka graniczy z własnością prywatną, właściciel nie życzy sobie intruzów. Długość ścieżki to 9,3 km, czas przejścia 3, 30 godz, oznakowanie to kwadrat przecięty na pół przez zielony pasek.

Fot. Bogusław Mitan

Dział - jedno z ramion Rawek to jedna z najbardziej niedocenionych bieszczadzkich gór. Rzadko to zaglądają turyści, a szkoda. Może nie ma tu rewelacyjnych panoram 360 stopni, ale mimo to są miejsca, gdzie można zobaczyć zapierające w dech w piersiach widoki. Dział to miejsce dla koneserów lubiących w ciszy i spokoju kontemplować otoczenie, zachwycić się bieszczadzką przyrodą, zjeść naturalne słodkości: malin i jagód tu w bród, zobaczyć ślady bytowania wielu rzadkich zwierząt. To miejsce także dla miłośników lasu. Przez Dział przebiega szlak zielony Wetlina-Przełęcz Wyżniańska. Polecam Dział

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=181&Itemid=273

Fot. Beata Kalitan Dział

Dolina Wetlinki na odcinku Kalnica-ujście do Solinki słynie z pięknych krajobrazów, z dzikości. Przeważnie panuje tu cisza i spokój. Do niedawna prawie nikt tu nie zaglądał, oczywiście z wyjątkiem rezerwatu Sine Wiry. Teraz to zmienia się z racji wytyczenia ścieżki Bieszczady Odnalezione wiodącej przez teren trzech nieistniejącej wsi: Jaworze, Łuh i Zawój. Oznaczono na niej tablicami ocalałe miejsca po dawnych osadach: cmentarze i cerkwiska, miejsce po dworze w Łuhu, pozostałości po młynie w Zawoju. Jest tu tzw. infrastruktura szlakowa np. wiata przecideszczowa. Wszystko byłoby wspaniałe, gdyby to nieszczęsne określanie tutejszej ludności grekokatolickiej Ukraińcami. To zakłamywanie historii, tu mieszkali górale rusińscy Bojkowie, których niewielka część poczuwała się do bycia Ukraińcami. Oprócz nich żyli tu rzymokatolicy, Żydzi, Cyganie bergidka.

Łuh http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=125&Itemid=124

Zawój http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=137&Itemid=141

Fot. Jernej Prosienecky Jaworzec

Bieszczady artystami stoją. W regionie mamy dużo galerii, są w prawie każdej miejscowości, bywam w nich jako przewodnik z grupami, goście przeważnie są zachwyceni zarówno małymi działami sztuki jak i atmosferą, która w nich panuje. Oto kilka z nich, zapraszam do tych, które znam i lubię. Studio-Galeria AMPilszak od 8 lat z powodzeniem funkcjonuje w hotelu Bona - Sanok ul. Białogórska. W galerii są do nabycia obrazy olejne o zróżnicowanej tematyce: pejzaż, bukiety kwiatowe, sceny rodzajowe, anioły oraz ikony. Właścicielem galerii jest artysta malarz Anna M Pilszak, która prowadzi też kurs przygotowawczy do szkół artystycznych. W Lesku w przepięknym XVII w. żydowskim domu modlitwy mieści się znana w regionie galeria Synagoga od lat promująca bieszczadzkich artystów. Wstęp płatny. Na deptaku w Solinie Iga Wasilewska prowadzi galerię "Potoki", gdzie można kupić zarówno ikony jak i ceramikę, mi do gustu przypadła oryginalna, niedroga biżuteria, szczególnie bransoletki i kolczyki autorstwa Igi, koszt niewielki, bo od 12 zł wzwyż. Niedługo nam przybędzie jeszcze jedna galeria pastwa Wasilewskich, w ich rodzinnym domu w Bóbrce. Cisna sztuką stoi, działa tu kilku znanych i mniej znanych artystów, są galerie, pracownie artystyczne i miejsca, gdzie można kupić pamiątki. Polecam trzy z nich, każda ma inny charakter. Gminna galeria "Przy pętli" organizuje non stop nowe wystawy, wiele tam dzieje się, trzeba trzymać rękę na pulsie, w tym roku zachwyciła mnie wystawa żydowskiej wycinanki. Polecam pracownię ikon Veraikon pani Jadwigi Denisiuk, w tym roku rozbudowała się, można będzie obejrzeć Artystkę przy pracy. Jej ikony malowane w sposób tradycyjny temperą jajeczną zdobywają serca nie tylko Europejczyków. W galerii bywam z grupami, gości przyjmuje Bury, który wprowadza nas w świat sacrum, ikona nie jest obrazem, pięknie ją scharakteryzował Jerzy Nowosielski mówiąc ikona to modlitwa stworzona przez modlitwę dla modlitwy. W Cisnej od lat działa "Czarny kot" miejsce specyficzne, gdzie często wpadam na ploteczki. Goście lubią tu kupować pamiątki. W Czarnej od lat działa galeria i pracownia garncarska "Barak", ostatnio można tam było kupić przepyszne przetwory, artyści przelali swój kunszt do słoiczków np. konfitury z płatków róży czy konfitury z jagód w gorzkiej czekoladzie. Jak o jedzonku mowa to zapraszam do Majdanu na stację kolejki wąskotorowej, gdzie można kupić przepyszne miejscowe produkty np. sery, moje ukochane jagodzianki, miody itd. Na koniec wspomnę o okresowych wystawach w Muzeum Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych.

Fot. Fot. Ewa Dudzińka-Szybowska Wystawa prac pani Jolanty Kordyaczny

Dwernik Kamień

Fot. Robert Mosoń Dwernik Kamień

Ponownie zapraszam nad moją ukochaną Olszankę i do Ucherzec Mineralnych. Znajduje się tu ciekawy rezerwat faunistyczny "Bobry w Uhercach". Jest to miejsce znane i nieznane jednocześnie. Bardzo wielu turystów obok niego przejeżdża nie zdając sobie nawet sprawy z atrakcyjności tego terenu. Ten odcinek rzeczki bobry same sobie wybrały. Wiosną 1982 r. wypuszczoną bobrze rodzinki w dolinę Osławy, jedna z nich jednak nie zaakceptowała styku Bieszczadów i Beskidu Niskiego i wybrała się w ponad 40 km podróż. Dwa lata później zostały odnalezione w dawnym żwirowisku obok słynnego mostu : 3 tony nie dotyczy autobusów. W 1994 r, powołano rezerwat o pow. 27, 12 ha znajdujący się tuż obok drogi łączącej Uherce Mineralne ze Zwierzyniem. To jest matecznik naszych bieszczadzkich bobrów, młode stąd ruszyły na kolonizację regionu. Sam rezerwat można zwiedzić spacerując ścieżyną łączącą Uherce Mineralne z Myczkowcami, trasa szczególnie ładna wiosną i jesienią. Wiosną kwitną tu łany geofitów, a jesienią łany zimowitów. Wytyczono obok rezerwatu jakieś ścieżki ale ja nie orientuję się w tutejszej plątanie ścieżek spacerowych.

Fot. Robert Mosoń Rezerwat "Bobry w Uhercach"

W dobie zakłamywania historii warto wspomnieć o jednym z największych mordów UPA (teraz mówi się nieznani sprawcy), który okolicy Mucznego. W leśniczówce Branzberg znajdującej się na Jeleniowatym zginęło 74 Polaków, kobiet, starców i dzieci zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich w sposób wołyński. Niewiele informacji na ten temat znalazłam w monografiach poświęconych konfliktowi ukraińsko-polskiemu. W większości jest tylko przeważnie jednozdaniowa informacja na ten temat. Tylko Leśnicy pamiętają o tej tragedii. Tak o niej pisze Edward Marszałek w jakże ciekawej książce "Z dziejów leśnictwa na Podkarpaciu": "Tragicznie zginął też Franciszek Król z Tarnawy Niżnej, absolwent Szkoły Leśnej w Bolechowie, legionista w stopniu starszego sierżanta, leśniczy w Jasynowie koło Tarnawy Niżnej. W jego leśniczówce przed terrorem UPA schroniło się kilkanaście rodzin kolejarzy i leśników z okolic Turki. Wszyscy - 74 osoby - zastali w bestialski sposób zamordowani przez UPA w leśniczówce Branzberg i w debrach koło Mucznego (Wiluszyński 1993). Dopiero w 2010 roku na grzbiecie Jeleniowatego, w miejscu spalonej leśniczówki stanął obelisk i krzyż upamiętniający tę tragedię." Leśnicy nie tylko upamiętnili miejsce mordu ale także wytyczyli krótką ścieżkę przyrodniczo-historyczną "Branzberg". Wiedzie ona z okolic Mucznego (tak z 1 km od osady w kierunku Tarnawy) na Jeleniowaty, posiada dobrą infrastrukturę szlakową.

Fot. Beata Kalitan

Łukowe to ładnie położona wieś w okolicy Zagórza. Słynie z ponoć dobrego ośrodka wypoczynkowego i stadniny. Dobrym duchem tej okolicy jest Kolega przewodnik, fotograf Marek Kusiak, który od lat popularyzuje Karpaty. To dzięki Niemu Łukowe zostało udostępnione turystycznie dla turystyki pieszej. Warto zajrzeć na stronę http://szlak.lukowe.pl/ Pozwolę sobie zacytować fragment stronki.

"28 września 2013 roku w Łukowem, oficjalnie otwarto „Szlak osobliwości historycznych i przyrodniczych”. Projekt ma dać szansę na rozwój i promocję potencjału turystycznego wsi. Autorem projektu wytyczonego szlaku jest przewodnik beskidzki, Marek Kusiak.
Jak mówią sami przewodnicy, dziesięciokilometrowy szlak, pomimo, że nie jest zlokalizowany w samych Bieszczadach, także urzeka swoim pięknem. Szlak rozpoczyna się przy Chutorze Kozackim, następnie przebiega przez Górę Miłosierdzia, a kończy się na wzgórzu zwanym Łukanus, na którym znajduje się tablica poświęcona kurierom beskidzkim oraz obelisk ku ich pamięci.
Projekt budowy szlaku współfinansowany był przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej , przez projekt „Alpy Karpatom”, realizowany przez Fundację Karpacką – Polska, która na ten cel przeznaczyła 20 tys. 700 zł."

Fot. Marek Kusiak

Jestem zawodowym przewodnikiem ciut znudzonym standardowymi trasami. Na pewnym szkoleniu wpadliśmy na pomysł aby promować geoatrakcje więc zapraszam do lektury fragmenciku książki Hanna i Roman Reszelowie w książeczce "Pomniki przyrody nieożywionej Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych", którą można bezpłatnie otrzymać w siedzibie Zespołu Parków w Dukli. "Próg powstał w obrębie koryta Olchowatego, ok. 1,6 km od jego ujścia do Osławy. Jest to typowy wodospad ześlizgowy, nachylony w kierunku zgodnym z biegiem potoku. Tworzy go jednolity, masywny blok gruboziarnistego piaskowca płaszczowiny dukielskiej wysokości równej 3,7 m,należy więc do wodospadów niskich. Woda spływa po powierzchni o trapezowym zarysie (z dolną podstawą 10 m i górną 8 m), nachylonej pod kątem 40-45 stopni, urozmaiconej licznymi wygładzonymi bruzdami erozyjnymi. W przeźroczystej wodzie u stóp progu wyraźnie widoczny jest kocioł eworsyjny. Poniżej wodospadu znajdują się jeszcze trzy kolejne, choć mniejsze stopnie skalne. Energię ze spadającej z nich wody, według informacji leśniczego Andrzeja Pengryna, wykorzystywano niegdyś do napędzania kołem wodnym miechów dymarek. Służyły one do wytopu żelaza z lokalnie występującej rudy darniowej. W XVIII wieku funkcjonowała w Duszatynie mała huta żelaza. Dzisiaj, po tym prymitywnym hutnictwie pozostały tylko resztki szlaki."

Pomnik znajduje się przy szlaku czerwonym wiodącym na słynne Jeziorka Duszatyńskie. Polecam prezentację o rezerwacie "Zwiezło" http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=33&Itemid=49

Fot. Maciej Bajcer Próg skalny

W 2013 r. powołano Leśny Kompleks Promocyjny "Lasy Bieszczadzkie", którego zadaniem jest m.in edukacja leśna i udostępnienie turystyczne bieszczadzkich lasów. Powstają ścieżki: "Branzberg" wiodąca do miejsca mordu Polaków dokonanego przez UPA , "Krutyjówka" biegnącą wzdłuż potoku Muczne, "Wokół Mucznego" pokazująca urok doliny w której położone jest Muczne, "Za domkiem myśliwskim" ukazująca urok lasów położonych pod Bukowym Berdem, "Piechurów" biegnąca od filarów mostu kolejki wąskotorowej do punktu widokowego. Ścieżka "Jodła" wiodąca do swego czasu najgrubszej jodły w kraju została zrewitalizowana, podobnie ścieżka, która obecnie nazywa się "Stare Procisne" Na obszarze Nadleśnictwa Lutowiska są: "Dwernik-Kamień", "Hylaty", "Przez górski las", moja ulubiona puszczańska "Rezerwat Hulskie", "Szkółki Leśne" w Smolniku. stworzono naprawdę zadbaną infrastrukturę szlakową: ornitologiczna platforma widokowa na żeremiu bobrzym pomiędzy Tarnawą, a Mucznem, punkt widokowy na ścieżce "Piechurów", wiata w Mucznem, dwa pola biwakowe: jedno obok miejsca, gdzie Wołosate wpada do Sanu i w Stuposianach. W Mucznem utworzono Centrum Edukacji Leśnej ze świetną wystawą w pawilonie muzealnym.

Wystawa w pawilonie jest świetna, przemyślana i bardzo łatwo po niej oprowadzać, weszłam po raz pierwszy i od razu odnalazłam się. To przewodnicki samograj. Na wystawie mamy wypchane zwierzaki, podobnych ekspozycji w regionie jest kilka, tę wyróżnia koncepcja prezentacji. W założeniach jest podobna do tej w Krempnej w Magurski Park Narodowy zwierzaki są prezentowane w środowisku w którym żyją. Mi pod względem edukacyjnym najbardziej do gustu przypadło żeremie bobrze, gdzie oprócz rodziny bobrów mamy wydrę, ptaki wodne, żmiję zygzakowatą, salamandrę itd. Wszystko jest ze sobą powiązane więc bardzo łatwo wytłumaczyć rolę jaką w przyrodzie odrywają zwierzęcy inżynierowie i łańcuszek powiązań pomiędzy poszczególnymi organizmami. Rewelacyjna jest gawra z niedźwiedziem w środku, chyba samicą, bo po górze gawry chodzi tzw. piastun. No i wilki wraz z puszczykami uralskimi i puchaczem. Są i jelenie, takie jakie chodziły po Bieszczadach w czasach mojej młodości, nie znam się na tym, ale to było regularne poroże 22 więc być może złotomedalowe. No i dziki, na widok odyńca szczęka mi opadła, nie wiedziałam, że na świecie żyją tak potężne osobniki. Jest i stado żubrów, z tym potężnym samcem, mam 169 cm wzrostu ale on jest chyba ode mnie wyższy. Są i rysie, żbik i wiele innych gatunków. Informacja dla organizatorów, ośrodka wewnątrz nie widziałam i nie znam ale całość robi spójne wrażenie. Przede wszystkim pomocny i bardzo miły personel wart jest wzmianki. No i pakiet, w tej dolinie goście nie będą nudzić się.Tym bardziej, że w przyszłym roku wyremontują drogę do Tarnawy. Po trasie jest jeszcze godna polecenia pokazowa zagroda żubrów i mini skansen leśny.

Fot. Robert Mosoń Mini skansen leśny

Bieszczady bardzo wielu Gościom kojarzą się z połoninami. W tym roku były tam dosłownie tłumy. Na szczęście Bieszczadnicy preferują także takie okolice, np. miejsce, gdzie Wołosaty wpada do Sanu. Urodę krajobrazu możemy obserwować np z mostu wjeżdżając do Procisnego, przeważnie widzimy kamieniec przez który latem toczy się niewiele wody. Można także zatrzymać się na miejscu postojowym "Hłynne", fajnie urządzonym przez Lasy Państwowe na brzegu Wołosatego. Jest tu wiata ze stołami i przygotowane miejsce na ognisko, tablice edukacyjne, parking, na placyku możemy zostawić autokar. To tu zaczyna się ścieżka przyrodniczo-edukacyjna "Stare Procisne". Bez problemu można zejść do wody. Hłynne uwielbiam, gdy jest ciepło, najbardziej w czasie wakacji. Prowadząc grupę dzieci zatrzymuję się w Procisnem i sprowadzam do wody. Jakie ona są szczęśliwe, gdy mogą szaleć w wodzie. Chlapanie, bieganie, upadki na śliskich kamieniach, próba pływania w płytkiej wodzie, puszczanie kaczek, salwy śmiechu to miód na moje przewodnickie serce. Dzieciom wbrew pozorom nie trzeba wypasionych aqua parków, wystarczy rzeczka, czyste zejście do wody. A tu na dodatek możemy nazbierać drewna i rozpalić ognicho. Bywa i pieczenie kartofli, chleba i kiełbasy w ognisku. Tak o tym miejscu pisze Wiesław Sowiński na naszej facebookowej grupie Bieszczady: "Bardzo ciekawe miejsce. Szczególnie polecam dwie sytuacje, które tam występują. Pierwsza to wiosenne zejście kry . Ogromne, rozpędzone zwały lodu z hukiem z zderzają w tym miejscu. Niesamowity widok wizualny i.....słuchowy. Druga to intensywne opady w "bieszczadzkim worku " lub u podnóży Tarnicy i "działu" Wtedy z jednej strony płynie brunatna woda po opadach zaś z drugiej czysta. Ładny efekt mieszania się kolorów."

Fot. Robert Mosoń

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek 502 320 069

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena od 250 zł netto, od 350 brutto faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam, warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej, pokazy ptaków drapieżnych, wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 661 461 306 zwiedzanie muzeów, galerii, cerkwi i dawnych cerkwi, ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem po Jeziorze Solińskim, żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Robert Mosoń Rejs po Jeziorze Solińskim statek Bryza dawna Czajka - pierwszy który pojawił się na tzw. Solinie