Zapraszam w miejsce zupełnie nieodkryte turystycznie. Środkowa część Gór Sanocko-Turczańskich przecięta granicą państwową jest niezmiernie interesująca pod względem przyrodniczym, krajoznawczym ale znajduje się poza najczęściej uczęszczanymi szlakami. W sumie nawet przewodnicy nie znają tego zakątka naszego regionu. Jest on bez mała tajemniczy, panuje tu specyficzny klimat, gdzie jednymi z głównych walorów jest brak ruchu turystycznego, cisza i spokój. To bardziej królestwo wilków, rysi niż ludzi.

Fot. Mariusz Strusiewicz Jeleń na rykowisku

W sumie jest to dziwne. Przecież dolina Stebnika i Oratyk znajdują się tuż obok międzynarodowego przejścia granicznego Krościenko-Smolnica. Niegdyś kolejowego, obecnie drogowego. Bywały czasy, gdy na owym ponoć najbardziej korupcyjnym przejściu granicznym kłębiły się tłumy ludzi żyjących z przygranicznego handlu i zaopatrującego nasz region w ukraińskie akcyzowe towary typu benzyna, alkohol, papierosy. No i w przepyszne słodycze, polecam krówki w czekoladzie. Przez Krościenko wiedzie także bardzo ważna arteria komunikacyjna Ustrzyki Dolne-Przemyśl. Zapraszam do Krościenka http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=274&Itemid=340

Fot.  Jacek Bis Panorama z Oratyka na Krościenko http://jacekbis.blogspot.com/2011/

Najcenniejszą pod względem przyrodniczym część okolicy objęto ochroną rezerwatową. 25 kwietnia 2000 r. wojewoda podkarpacki ustanawia  rezerwat częściowy "Na Oratyku" o pow. 233,12 ha Ma on charakter  fitocenotycznych, położony na terenie leśnictwa Krościenko, Nadleśnictwa Ustrzyki Dolne, na terenach należących w całości do Lasów Państwowych. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych dobrze wykształconego zespołu buczyny karpackiej w strefie przejścia piętra pogórza w regiel dolny wraz z cennym drzewostanem i stanowiskami licznych gatunków roślin rzadkich i chronionych.

Rezerwat położony jest jak sama nazwa wskazuje na górze Oratyk (643 m n.p.m.Z) , obejmuje jej grzbiet, północne, południowe i wschodnie zbocze oraz na północnych zboczach  bezimiennej góry (668 m n.p.m.) ciągnącej się wzdłuż potoku Stebnik. Jest to teren graniczący zarówno z granica państwową polsko-ukraińską jak i z wsią Krościenko. Jest to gmina Ustrzyki Dolne, powiat bieszczadzki. Jak wspomniałam wcześniej rezerwat "Na Oratyku" leży w środkowej części Gór Sanocko-Turczańskich będących w zlewni Morza Czarnego. Teren odwadnia rzeka Strwiąż i jej największy dopływ Stebnik oraz bardzo gęsta sieć potoków o dużych spadkach i głebokowciętych v-kształtnych dolinach. Teren chroniony znajduje się od wysokości 480 m n.p.m. do 668 m n.p.m. Rzeka Strwiąż ma charakter typowo górski, na ternie naszego kraju znajduje się jej górny odcinek o długości 13 km, a 193 km 2. Szerokość koryta to od 6 do 12 m, głębokość nie przekracza 1 metra. Stebnik to potok górski nie przekraczający 7 m szerokości o kamienistym dnie.  Takie ukształtowanie i położenie rezerwatu będzie rzutowało na świat roślin i zwierząt, szczególnie na ichtiofaunę.

Fot. Jacek Bis Śnieżyca wiosenna

Niegdyś były tu dwie wsie: Stebnik i Steinfels. Historia tego zakątka regionu była ciekawa. Był to teren wieloreligijny, wielowyznaniowy, wielonarodowy. Mieszkali tu pospołu: Rusini - grekokatolicy, Niemcy - protestanci, Polacy - rzymokatolicy, Żydzi. Etnografowie z skansenu twierdzą, że mieszkała tu grupa etnograficzna rusko-polska Dolinian, która absorbowała także naleciałości niemiecki i żydowskie. Pierwsza powstała na prawie wołoskim  wieś Stebnik wzmiankowana po raz pierwszy w 1509 r. W I połowie XIX w. na części jej gruntów potomkowie kolonistów niemieckich (kolonizacja jóżefińska) założyli Steinfels. W 1939 r. już po wybuchu II wojny św. koloniści niemieccy wyjechali.  Po 1951 r. kiedy to te okolice wróciły do Polski w ramach akcji H-T obie wsie przestały istnień. Mimo to teren nadal jest wielonarodowy. Po 1951 r. zostali tu osiedleni greccy komuniści, którzy założyli tu spółdzielnię.

Głównym atutem tejże okolicy jest jej mozaikowość. Mamy tu do czynienia z pozostałością po puszczy karpackiej w formie podgórskiej jak i ze śladami gospodarki człowieka. Obecnymi i sprzed lat. Nazwa wsi Stebnik oznacza miejsce, gdzie zimowały pasieki. Przez wieki  była tu ekstensywna gospodarka rolna, w tym pasterstwo. Obecnie jest tu prowadzona hodowla krów, a to sprzyja tzw. bioróżnorodności. Zwierzęta pasą się na polach i łąkach, są naturalnymi kosiarkami, które na dodatek użyźniają i rozmiękczają glebę. Takie warunki lubi np. część storczyków.

Fot. Jacek Bis

Głównym podmiotem ochrony są fragmenty puszczańskich lasów rosnące w pasie przygranicznym. Jest tu dobrze wykształcony zespół buczyny karpackiej  o dużym stopniu naturalności. Przeważają starodrzewia bukowe, bukowo-jodłowe, bukowo-jaworowe, część drzew ma charakter pomników przyrody. W obrębie całych Gór Sanocko-Turczańskich są dwa piętra roślinno-klimatyczne. Oczywiście, w rezerwacie także mamy piętro pogórza sięgające do 500 m n.p.m. i piętro regla dolnego.

Fot. Robert Mosoń Nadobnica alpejska na liściach buka

I ciekawostka. Rezerwat jest ostatnio znany z tego, że odkryto tu stanowisko bardzo rzadkiego chrząszcza zmrocznika podobnego (Leptura annularis annularis). Gatunek ten także był obserwowany przez Marka Holly pracownika Bieszczadzkiego Parku Narodowego w okolicach Sanok. W internecie są znalazłam zdjęcia zmrocznika z Zatwarnicy.

Szatę roślinną rezerwatu i jego najbliższej okolicy ciekawie charakteryzuje Cezary Ćwikowski w artykule "Ptaki doliny potoku Stebnik i terenów sąsiednich (Park Krajobrazowy Gór Słonnych" zawarty w tomie III "Badań nad ornitofauną ziemi przemyskiej". Swoimi badaniami objął dolinę potoków Stebnik i Nanowa oraz stoki Oratyka, Radiów Wierchu i pasma Czereniny. "W dolinach potoków Stebnik i Nanowa rozpowszechnione są dwa zespoły roślinne: nadrzeczne zarośla wiklinowe (Salicetum triandro-viminalis) i olszynka karpacka (Alnetum incanae). Zajmują one na ogół pas od kilku do kilkunastu metrów szerokości na tarasie zalewowej wzdłuż nurtu rzeki, występując często na przemian. Wikliny nadrzeczne tworzy głównie wierzba krucha (Salix fragilis), natomiast drzewostan olszyny karpackiej - olcha szara z domieszką wierzby kruchej, klonu jaworu (Acer pseudoplatanus) i buka (Fagus silvatica). Potok ma szerokość 2,5 m-13 m i często rozgałęzia się tworząc małe zatoki i wysepki. Głębokość nie przekracza 1 metra. Na południowo-zachodnich stokach Oratyka, bezimiennego szczytu (668 m n.p.m.) i pasma Czereniny występuje głównie grąd (Tilio-Carpinetum), w drzewostanie którego dominuje 40-60 letni grab zwyczajny (Carpinus betulus) z domieszką lipy drobnolistnej (Tilia cordata) i jodły pospolitej (Albies alba) oraz forma podgórska buczyny karpackiej (Dentario glandulosae - Fagetum collinum). Drzewostan tego zespołu, to starodrzewia bukowo-jodłowe z domieszką jawora. Wyższe położenia i północne stoki zajmuje buczyna karpacka (Dentario glandulosae - Fagetum), a głównie jej dwa podzespoły: typowy ((Dentario glandulosae - Fagetum typicum) i wilgotny (Dentario glandulosae - Fagetum lunarietosum). Drzewostan tworzą 60-100 letni buk i jodła z domieszką jawora. Występują również lasy brzozowo-jodłowe powstałe w wyniku naturalnej sukcesji (część pasma Radiów Wierchu). Niewielkie powierzchnie zajmuje buczyna karpacka ze znacznym udziałem (80%) 60-110  letniej jodły. Ze zbiorowisk antropogenicznych występują tutaj 25 letnie laski olszy szarej, zbiorowiska przedplonowe z sosną, a także fragmenty zdziczałych sadów z przewagą jabłoni i pojedynczymi krzewami porzeczki i agrestu. Ponadto wielogatunkowe zarośla z przewagą śliwy tarniny i głogu ze znacznym udziałem leszczyny (Pruno-Crataegetum). Do zbiorowisk nieleśnych zaliczyć można zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, o różnym stopniu przekształcenia w miejscach dawnych wsi i na terenach porolnych oraz zbiorowiska ruderalne w pobliżu siedzib ludzkich (południowa część wsi Krościenko).

Fot. Robert Nowakowski Lis pospolity

Na terenie rezerwatu rośnie około 170 gatunków roślin naczyniowych, w tym 17 gatunków chronionych. Okolica słynie ze storczyków, są tu m.in. podkolan biały, kruszczyk rdzawoczerwony, gnieźnik leśny, buławnik wielokwiatowy. Oprócz tego można spotkać: miesiącznicę trwałą, żywokosty, macierzankę wonną i liczne gatunki geofitów.

Fot. Robert Mosoń Podkolan biały

Pod względem faunistycznym okolice rezerwatu są niezmiernie ciekawe. Szczególnie jeżeli chodzi o ichtiofaunę i ornitofaunę. To kraina ssaków i ptaków puszczańskich bardzo ważna dla systemu ochrony przyrody albowiem jest to jeden z lokalnych korytarzy ekologicznych. Niestety, obszar ten jest coraz większą presją antropogeniczną. Człowiek "ponownie "kolonizuje" dolinę Stebnika, mam nadzieję, że powstanie rezerwatu, włączenie okolicy do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 powstrzyma te tendencję i okolica nie zostanie zabudowana.

Polecam ciekawy artykuł  Krzysztofa Kukuły i Anety Brylak "Ichtiofauna Górnego Strwiąża i Mszanki" zamieszczony w " Rocznikach Bieszczadzkich nr 18" Mały fragment pozwolę sobie zacytować:

"Rzeka Strwiąż i potok Mszanka to jedne z niewielu polskich cieków należących do zlewni Morza Czarnego. Między innymi z tego powodu ichtiofauna jest tu szczególnie interesująca, w porównaniu do rzek zlewni Bałtyku. Jej skład gatunkowy wykazuje wiele podobieństw do notowanego w dorzeczu górnej Wisły, choć istnieje też wiele różnic. Niektóre występujące w dorzeczu Wisły gatunki reprezentowane są przez charakterystyczne dla zlewiska Morza Czarnego podgatunki. Ze Strwiąża opisano podgatunek kiełbia Gobio gobio sarmaticus Slast. i piekielnicy Alburnoides bipunctatus rossicus Berg (Rolik 1967). Zlewnie rzek wpadających do Morza Czarnego są również głównym obszarem występowania minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae (Berg). W polskich Karpatach obecność minoga ukraińskiego odnotowano jedynie w Strwiążu i jego dopływach – Stebniku i Jasieńce. W polskiej części Strwiąża występuje 5 gatunków objętych ochroną, oprócz mi-noga ukraińskiego i piekielnicy, także koza złotawa Sabanejewia aurata(Filippi) 2, głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus Heckel

i ślizn Barbatula barbatula L. (Rolik)" Całość tu

http://www.bdpn.pl/dokumenty/roczniki/tom18/12.pdf

Fot. Jacek Bis Pluszcz

Pod względem ornitologicznym rezerwat i dolina Stebnika są dobrze przebadane. Obserwacje prowadzili tu Cezary Ćwikowski i Przemysław Kunysz. Wyniki ich prac są opublikowane m.on. w materiałach wydanych przez Zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu. Wydawnictwa można bezpłatnie otrzymać w siedzibie Zespołu w Przemyślu. Aby przedstawić ornitofaunę okolicy posłużę się "Przewodnikiem ornitologicznym po Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego i Parku Krajobrazowego Gór Słonnych" autorstwa Przemysława Kunysza: "W obrębie doliny i sąsiadujących lasów występuje 10 gatunków zasługujących na szczególną ochronę: orlik krzykliwy, trzmielojad, kobuz, puszczyk uralski, sóweczka, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł białogrzbiety, derkacz, bocian czarny. Z innych wymienić również warto: jastrzębia, krogulca, myszołowa, puszczyka, pójdźkę, dzięcioła zielonosiwego, dzięcioła średniego, krzyżodzioba świerkowego, gila, drozda obrożnego, pluszcza, srokosza, brodźca piskliwego, pliszkę górską, gąsiorka. Obok prawdziwych "rarytasów" ptasich zamieszkują dolinę również gatunki dość liczne, takie jak: zięba, pierwiosnek, piecuszek, szczygieł, dzwoniec, strzyżyk, rudzik, bogatka, modraszka, sosnówka, sikora uboga, czarnogłówka, kapturka oraz gajówka, świstunka, pełzacz leśny, kos, paszkot, śpiewak, kowalik, dzięcioł duży."

Fot. Robert Nowakowski Dzięcioł duży

Ten obszar przygraniczny o powierzchni mniej więcej 125 km 2 jest ostoją wielkich ssaków puszczańskich. Jest tu jedna wataha, badania prowadzi dr. Bartosz Pirga. Oprócz wilków bytują tu niedźwiedzie, rysie, prawdopodobnie żbiki, podgatunek karpacki jelenia europejskiego. Są tu także lisy, sarny, dziki. Występuje tu duża koncentracja borsuków. W rezerwacie są także mniejsze ssaki: koszatki, popielice i orzesznice.

Fot. Mariusz Strusiewicz Borsuk

Tu nie ma szlaków pieszych, za to jest to miejsce wprost idealne do chaszczowania, do obserwacji przyrodniczych. Jedną z potencjalnych tras opisuje Przemysław Kunysz w naprawdę ciekawym przewodniku " Atlas Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków "Natura 2000 "Góry Słonne": "Zwiedzanie doliny rozpoczynamy za wsią Stebnik. Idąc drogą, mijamy wiele interesujących siedlisk ptasich. Zwarte kompleksy leśne z dużym udziałem jodły są miejscem lęgowym takich gatunków jak zięb, pierwiosnek, piecuszek, szczygieł, dzwoniec, strzyżyk, rudzik, bogatka, modraszka, sosnówka, sikora uboga, czarnogłowka, kapturka oraz gajówka, świstunka, pełzacz leśny, kos, paszkot, śpiewak, kowalik i dzięcioł duży. Z rzadszych możemy zobaczyć dzięcioła zielonosiwego, średniego i białogrzbietego. W gęstwinie leśnej żyją jarząbki. Widziano nawet taką rzadkość jak orzełek włochaty. Teren ten to również potencjalne miejsce występowania orła przedniego. Droga prowadzi doliną potoku Stebnik. Wśród zadrzewień nadrzecznych królują dziwonie, strumieniówki i gajówki. Na kamienistych brzegach trafia się tutaj pliszka górska i brodziec piskliwy. Przed rozwidleniem drogi (na prawo) w kierunku Bandrowa zobaczymy rozległe trawiaste nieużytki, z rzadka porośnięte krzewami tarniny, głogu oraz drzewami owocowymi. Bardzo dobre miejsce na spotkanie z derkaczem, gąsiorkiem czy srokoszem. Nad polaną często polują myszołowy i trzmielojady."

Fot. Robert Nowakowski  Derkacz (Crex crex)

Ta okolica jest wprost wymarzona do uprawiania turystyki rowerowej. Biegnie tu szlak rowerowy "Wokół Ustrzyk Dolnych" o długości 70 km i sumie podjazdów 400 m n.p.m. Przebieg trasy: Ustrzyki Dolne-Brzegi Dolne- Łodyna-Leszczowate-Brelików-Ropienka-Ropienka Górna-Młyny-Krościenko-Stebnik-Bandrów Narodowy-Jałowe-Hoszów-Hoszowczyk-Równia-Ustrzyki Dolne. Tak o odcinku Krościenko-Stebnik-Bandrów Narodowy pisze Krzysztof Plamowski w przewodniku "Zielony Rower Greenway Karpaty Wschodnie": "Podążając z Krościenka w kierunku na Stebnik, po prawej stronie drogi zobaczymy szkołę podstawową i cerkiew położoną na niewielkim wzniesieniu. Jedziemy dalej piękną doliną potoku Stebnik, przez przysiółek Stara Huta, gdzie jeszcze w XIX w. działała huta szkła. Spokojna dolina Stebnika jeszcze przed II wojną światową  była zamieszkała przez liczne skupiska ludności polskiej, ukraińskiej, żydowskiej i kolonistów niemieckich. Dziś pozostały po nich jedynie nazwy, stary cmentarz oraz zdziczałe sady owocowe. Od kilku lat ustrzyccy harcerze spędzają tu wakacje w letniej stanicy. Podczas wędrówki można w niej odpocząć, spróbować swoich sił na harcerskim torze przeszkód, ścianie wspinaczkowej bądź w paintballu, spróbować przejażdżki samochodem terenowym, nawiązać łączność radiową ze światem. 500 m w lewo odchodzi droga leśna prowadząca do Krościenka przez las w pobliżu granicy polsko-ukraińskiej. Po przejechaniu 46,9 km dojeżdżamy do nieistniejącej wsi Stebnik założonej przez potomków niemieckich kolonistów zamieszkujących od lat 80. XVIII w. w sąsiednim Bandrowie. Dziś na miejscu Steinfelsu pozostał jedynie cmentarz ewangelicki z zachowanymi siedmioma nagrobkami. Przy ujściu potoku Królówka do Stebnika, tuż za cmentarzem, na rozwidleniu dróg skręcamy w prawo (droga prosto wiedzie do granicy, ale nie ma tam przejścia granicznego). Droga zaczyna nieznacznie się wznosić, ale nie jest to zbyt uciążliwy podjazd. Jedziemy teraz wzdłuż potoku Królówka. Na 48,2 km spotykamy kolejne skrzyżowanie. W prawo odchodzi droga leśna, którą można dojechać do Brzegów Dolnych. My jedziemy prosto do wsi Bandrów Narodowy. Po jej obu stronach wznoszą się wzgórza porośnięte lasem."

Fot. Jacek Bis Krościenko

Rezerwat leży na terenie Parku Krajobrazowego Gór Słonnych, który miał być otulina projektowanego Turnickiego Parku Narodowego i na obszarze Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Weszły także do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. W tej prezentacji nie będę szerzej przestawiać naszego parku krajobrazowego (jestem mieszkanką Gór Słonnych z którymi jestem emocjonalnie związana), zapraszam do artykuliku o nim. Cieszy się on bardzo dużą popularnością.  Park Krajobrazowy Gór Słonnych

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=189&Itemid=197

Fot. Robert Nowakowski Raniuszek

Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje północną część Bieszczadów, południową Gór Sanocko-Turczańskich, kawałeczek Beskidu Niskiego i fragment Pogórza Dynowskiego. Trudno mi powiedzieć na czym polega ochrona przyrody na tych obszarach. Po prostu nigdy nie natknęłam się na uwarunkowania prawne umiejscowiające te formy w polskim systemie ochrony przyrody. W teorii obszary chronią korytarze ekologiczne, są otulinami parków narodowych i krajobrazowych.

Fot. Robert Mosoń Rusałka pawik

Opracowanie Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski, pilot wycieczek 502 320 069

Polecam nasze usługi przewodnickie - cena  od 250 zł netto, od 350 brutto  faktura VAT. Programy wycieczki przygotowuję indywidualnie dla każdej grupy dostosowując je do możliwości finansowych i zainteresowań grupy. Proszę o kontakt telefoniczny Lucyna Beata Pściuk przewodnik górski i turystyczny, pilot wycieczek 502 320 069 Bieszczady i okolice oferują dla grup zorganizowanych multum atrakcji, wśród nich są: wycieczki górskie, wycieczki po ścieżkach dydaktycznych, spacery po górskich dolinach, miejscach cennych przyrodniczo, wycieczki rowerowe, spływy kajakowe  i na pontonach, jazda konna pod okiem instruktora, bryczki, wozy traperskie, prelekcje, pokazy filmów przyrodniczych, diaporam,  warsztaty przyrodnicze, warsztaty kulturowe, warsztaty fotografii przyrodniczej, pokazy ptaków drapieżnych, wizyty w wielu ciekawych miejscach np. hangary na szybowisku w Bezmiechowej, bacówkach z serami Bacówka Nikosa 504 750 254, zwiedzanie muzeów,  galerii, cerkwi i dawnych cerkwi,  ruin, "zaliczanie" punktów widokowych, nawiedzanie sanktuariów, izby pamięci prymasa Wyszyńskiego, spacer po udostępnionych turystycznie rezerwatach, rejsy statkiem  po Jeziorze Solińskim, żaglowanie po Jeziorze Solińskim spotkania z naukowcami, ludźmi kultury, artystami itd. np. przy ognisku, zakup ziół i przypraw u Adama (Numer telefonu do Adama 723 652 669, towar można zamówić drogą pocztową.) itp. Koszt obiadu to w przypadku grup młodzieżowych jest od 15 zł do 25 zł. W tym roku mamy bardzo rozwiniętą ofertę edukacyjną na którą składają się warsztaty i prelekcje: kulturowe, przyrodnicze, związane ze starymi rzemiosłami, fotografii przyrodniczej itd. Cena od 800 zł/grupa warsztaty przyrodniczo-fotograficzne, od 12 zł/os warsztaty pieczenia chleba i proziaków, robienia masła i smażenie konfitur.

Fot. Robert Mosoń Borowik ceglastopory - okolica rezerwatu jest rajem dla grzybiarzy

Polecamy

Ustrzyki Dolne

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=263&Itemid=329

Bezmiechowa

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=70&Itemid=75

Cisy w Serednicy

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=185&Itemid=190

Leszczowate

http://www.grupabieszczady.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=119&Itemid=131

Fot. Robert Mosoń Perłowiec

...........

...............

....................

....................

....................

.............

..................

...

..

...........

...

..........

.....

...............

....